8ο ΔΗΜ. ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΥΡΓΟΥ

Ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία για το χωριό μας

Λεπτομέρειες

Δημοσιεύτηκε στις Τετάρτη, 10 Δεκεμβρίου 2014 22:15

Η παρακάτω εργασία είναι αποτέλεσμα προσπάθειας και έρευνας των μαθητών των Δ`, Ε` και ΣΤ` τάξεων και των δασκάλων τους το σχ. έτος 2013-2014.

Πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος ευέλικτης ζώνης.

Υπεύθυνος προγράμματος: Κώστας Ζιώγας

Συμμετείχαν οι δάσκαλοι: Μαριάνα Μπουγά και Γιώργος Μπαντούνας

ΤΟ ΛΑΜΠΕΤΙ

Γεωμορφολογικά στοιχεία

Το Λαμπέτι είναι οικισμός του Δήμου Πύργου και είναι χτισμένο σε μικρής κλίσης λοφοπλαγιά στους ανατολικούς πρόποδες της λοφοσειράς που ξεκινά από τη Βαρβάσαινα και κατευθύνεται βόρεια, φτάνοντας μέχρι το Χειμαδιό.

Απέχει από την πόλη του Πύργου 2 χλμ. και από την Πάτρα περίπου 100 χλμ.

Η μικρή απόσταση από τη θάλασσα καθορίζει και το κλίμα της περιοχής, που είναι μεσογειακό με ήπιους και βροχερούς χειμώνες, ενώ τα καλοκαίρια, παρόλο που είναι θερμά και άνυδρα σχετικά, η θαλάσσια αύρα φτάνει μέχρι τον οικισμό.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Οι πρώτοι κάτοικοι

Σε οθωμανικό κατάστιχο που συντάχτηκε μεταξύ 1461-1463 (αμέσως μετά την κατάκτηση της Πελοποννήσου από τους Οθωμανούς) αναφέρεται το Λαμπέτι σαν οικισμός στον οποίο ζουν 25 οικογένειες, 3 ελεύθεροι άντρες και 3 χήρες.[1]

Το Λαμπέτι ανήκε διοικητικά σε επαρχία που είχε έδρα το Βούμερο (Γούμερο).

Το κατάστιχο αυτό συντάχτηκε για φορολογικούς λόγους και μέρος του βρίσκεται στη Σόφια της Βουλγαρίας. Έχει μεταφραστεί στη Βουλγάρικη γλώσσα και έχει δημοσιευτεί από το Πανεπιστήμιο της Σόφιας (???? ???????, ???? ??????? και ???? ?????? με τίτλο «???????, ????? ? ??????? ????? ?? ????????????? ????????? ???? ??????? ?? XV ???»).

Κατάλογος με τις πρώτες αυτές οικογένειες έχει δημοσιευτεί από τον Δημ. Λιθοξόου[2].

Για τη διευκόλυνση των αναγνωστών που δεν είναι εξοικειωμένοι με την κυριλλική βουλγάρικη γραφή μετέγραψε τα ονοματεπώνυμα με λατινικούς (κροατικούς) χαρακτήρες. Τα γράμματα δ και θ που υπάρχουν στα αλβανικά και αποδίδονται αντίστοιχα με τα dh και th, δεν υπάρχουν στις σλαβικές γλώσσες και έτσι αναγκαστικά εμφανίζονται εδώ ως d και t. Τα παχιά σλαβικά σ (?), ζ (?), τσ (?) και τζ (d?), αντιστοιχούν στα αλβανικά σε sh, zh, ? και xh.

Οι αρχηγοί των οικογενειών που ζουν στο Λαμπέτι το 1461-1463 είναι οι εξής:

Oratio Lamberti

Teodoro Lanbeta

Jorgi Lanbeti

Jorgi Mand?aviti

Mihal Mand?aviti

Jorgi Meligale

Gin Mihale

Jorgi Mihale

Kondo Nikola

Nikola Papadako

Irini Papadato

Katerina Papadato

Teodoris Skliva

Staseno Soflahito

Petro Staseno

Stefano Varve

Nikola Vokulo

Jani Aksenopulu

Papas Dimitri

Lazar File

Mastro Jani

Kondo Jorgi

Kondo Kalad?i

Gin Kefalino

Ilija Kefalino

Nikola Kefalino

Petro Kefalino

Jani Koconi

Nikola Koconi

Marija Kondostefano

Jorgi Kosoni

Πρέπει να σημειωθεί ότι στο κατάστιχο καταγράφηκαν ονόματα που ήταν ελληνικά ή αλβανικά στην τουρκική γλώσσα με την παλαιοτουρκική γραφή. Στη συνέχεια μεταφράστηκαν στη βουλγαρική γλώσσα και αποδίδονται εδώ με λατινικούς χαρακτήρες, ενώ η βουλγαρική γραφή χρησιμοποιεί κυριλικό αλφάβητο. Είναι επόμενο, λοιπόν, κάποια ονόματα να μην αποδίδονται ακριβώς όπως αναφέρθηκαν από τους απογραφέντες γιατί δεν υπάρχει αντιστοιχία όλων των φθόγγων από τη μια γλώσσα στην άλλη π.χ ο ελληνικός φθόγγος "δ" δεν υπάρχει στη βουλγαρική και αποδίδεται με το "d".

Παρατηρήσεις:

• Τα τρία πρώτα επώνυμα μοιάζουν πολύ μεταξύ τους και παραπέμπουν ευθέως στο Λαμπέτι.
• Υπάρχει ένας ιερέας ανάμεσα στους κατοίκους, ο παπα-Δημήτρης.
• Σήμερα δεν υπάρχει κανένα από τα παραπάνω επίθετα στο Λαμπέτι.
• Υπάρχουν τρία ονόματα που δείχνουν επαγγελματική ιδιότητα: Παπάς Δημήτρης, Μαστρο-Γιάννης και Κοντο-Καλατζής (γανωματής).
• Το πρώτο όνομα (Οράτιος), δείχνει μάλλον λατινική-φράγκικη καταγωγή και όχι ελληνική ή αλβανική.
• Υπάρχει επώνυμο με τη βυζαντινή-πελοποννησιακή κατάληξη ?όπουλος (Αξενόπουλος).

Εκτός των άλλων στοιχείων που καταγράφονται στο οθωμανικό κατάστιχο του 1461-1463 (ονόματα των οικισμών, ονόματα των αρχηγών οικογενειών, παραγωγή προϊόντων κ.ά.), οι οικισμοί χαρακτηρίζονται αλβανικοί ή ελληνικοί. Το Λαμπέτι αναφέρεται ως αλβανικός οικισμός.

Αν διαβάσουμε με προσοχή τον κατάλογο των πρώτων κατοίκων, θα δούμε ότι αναφέρονται επίθετα που σε καμία περίπτωση δε μπορούν να θεωρηθούν αλβανικά, όπως π.χ. Ξενόπουλος, Παπαδάτος, Κεφαληνός.

Αυτό φανερώνει ότι ίσως μόνο μερικοί από τους κατοίκους να ήταν Αρβανίτες, αλλά για φορολογικούς λόγους να δηλώθηκαν όλοι ως τέτοιοι ή ότι ο ισχυρότερος άνδρας (ιδιοκτήτης ή αρχηγός) του χωριού ήταν Αρβανίτης. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι οι Αλβανοί πλήρωναν 20 ακτσέδες κατ' έτος ανά οικογένεια, ενώ οι Έλληνες 25 (Γεωργίου Κ. Λιακόπουλου:  Η αμπελοκαλλιέργεια και η οινοπαραγωγή στην πρώιμη οθωμανική Πελοπόννησο, βάσει του κατάστιχου ΤΤ10-1/14662 στο http://www.arcadians.gr).

 Με το πέρασμα των χρόνων έγιναν πολλές μετακινήσεις, τουλάχιστον μια επιδημία πανώλης το 17ο αιώνα, κατάκτηση της περιοχής από τους Βενετούς το 1690 και επανακατάκτηση από του Τούρκους το 1715.

Είναι άγνωστο αν από τους πρώτους καταγεγραμμένους κατοίκους του Λαμπετίου υπάρχει κάποιος απόγονος σήμερα. Τα ονόματα άλλαζαν εύκολα, άνθρωποι μετακινούνταν από τόπο σε τόπο με τη θέλησή τους ή όχι, επιδρομές, αρρώστιες και πόλεμοι άλλαζαν συχνά ριζικά τη σύνθεση του πληθυσμού.

Για κάποιες οικογένειες έχει διασωθεί στην προφορική παράδοση ότι έχουν έρθει από άλλες περιοχές:

Μισύρης από τη Λάστα Αρκαδίας.

Πλαστουργός από τη Μάνη.

Μπουγάς από την Αιτωλοακαρνανία.

Πολλές φορές το ίδιο το επίθετο δηλώνει την καταγωγή ή έστω το μέρος απ? όπου έφυγε κάποιος. Έτσι, το επίθετο Ζελεχοβίτης αναφέρεται σε κάποιον που ήρθε στο Λαμπέτι από τη Ζελέχοβα (σημερινό όνομα Αμυγδαλιές), χωριό κοντά στην Ανδρίτσαινα.

Η ονομασία Λαμπέτι

Ο τοπικός ερευνητής Βύρων Δάβος στη μονογραφία του «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΗΛΕΙΑΣ Και 17 Περιχώρων» αναφέρει ότι το όνομα πιθανό να προήλθε από παραφθορά του τοπωνύμιου που επικράτησε από το ξέφωτο του τοπίου λέγοντας: «λάμπει εκεί» και μετά «λάμπ? εκεί» και να κατέληξε από συσχετισμό, στην ονομασία Λαμπέτι.

Οι κάτοικοι αναφέρουν δύο εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας του οικισμού.

Η πρώτη εκδοχή αναφέρει ότι προέρχεται από τις πυγολαμπίδες που έλαμπαν τα βράδια, στα λαγκάδια της περιοχής Άμπουλας.

Η δεύτερη εκδοχή αποδίδει το όνομα σε κάποιον οπλαρχηγό Λαμπέτη, ο οποίος έζησε και έδρασε στην περιοχή, ακαθόριστο πότε.

Από τον κατάλογο των κατοίκων της οθωμανικής απογραφής φαίνεται ότι υπήρχαν τουλάχιστον τρεις οικογένειες (οι τρεις πρώτες), οι οποίες παραπέμπουν ευθέως στο Λαμπέτι.

Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και σε άλλους οικισμούς της περιοχής (Μουζάκι, Τζόγια κ.ά.).

Φαίνεται ότι πολλοί οικισμοί πήραν το όνομά τους από το όνομα του ιδρυτή, του αρχηγού ή του ισχυρότερου από τους κατοίκους.

Αυτό έχει αποτυπωθεί και στη γλώσσα των κατοίκων. Έτσι, αν ρωτήσουμε μια ηλικιωμένη από πού είναι, θα μας απαντήσει «από του Λαμπέτι», «από του Μουζάκι», «από του Λάνθι», εννοώντας βέβαια από το χωριό του Λαμπέτη, του Μουζάκη, του Λάνθη. Όμως δεν θα μας απαντήσει «από του Αϊ-Γιώργη» ή «από του Κατακόλου».

Το Παλιολάμπετο

Βορειοανατολικά του σημερινού οικισμού βρίσκεται η τοποθεσία Παλιολάμπετο. Πρόκειται για μια αρκετά μεγάλη σε έκταση περιοχή βόρεια και βορειοδυτικά της τοποθεσίας Άμπουλας. Σήμερα όλη η περιοχή είναι καλλιεργημένη με ελαιόδεντρα, αλλά υπάρχουν διάσπαρτες καλύβες για αγροτική χρήση, καθώς και μερικά μικρά εξοχικά.

Εικόνα 1: Η θέα από το Παλιολάμπετο προς το Ζεφυρολάγκαδο και τον Πύργο

Είναι προφανές ότι πρόκειται για το παλιό Λαμπέτι, την προηγούμενη τοποθεσία στην οποία ήταν εγκατεστημένος ο οικισμός.

Από τη μεγάλη έκταση που χαρακτηρίζεται με αυτό το όνομα, αλλά και τα στοιχεία των απογραφών του 1461-1463 (οθωμανική απογραφή) και του 1700 (απογραφή Grimani[3]) φαίνεται ότι επρόκειτο για σύνολο σπιτιών σε αρκετά μεγάλη απόσταση το ένα από το άλλο, δεν υπήρχε, δηλαδή, οργανωμένο χωριό όπως σήμερα το εννοούμε.

Στο Παλιολάμπετο βρισκόταν ο Βυζαντινός Ναός των Αγίων Θεοδώρων, πιθανόν πάνω στα ερείπια αρχαίου ιερού[4]. Κίονες και μάρμαρα αυτού του Ναού χρησιμοποιήθηκαν για να χτιστούν άλλοι ναοί.

Σήμερα κοντά στη θέση του Ναού των Αγίων Θεοδώρων βρίσκεται ένα μικρό εικονοστάσι.

Εικόνα 2: Το εικονοστάσι που βρίσκεται κοντά στο σημείο που υπήρχε ο ναός των Αγ. Θεοδώρων, στο Παλιολάμπετο

Ο Γ. Παπανδρέου πιθανολογεί ότι κοντά στο Παλιολάμπετο βρισκόταν η αρχαία πόλη Κικύσιον[5]. Έχουν βρεθεί εκεί αγγεία, πήλινα αναθήματα, τάφοι κ.ά.

Από τις αφηγήσεις των κατοίκων φαίνεται ότι μέχρι τη δεκαετία του 1940 ήταν αρκετοί αυτοί που είχαν σπίτι και στους δυο οικισμούς, αφού αναφέρουν ότι έζησαν στο Παλιολάμπετο ως παιδιά. Προφανώς επρόκειτο για αγροτόσπιτα στα οποία έμεναν τις περιόδους αγροτικών εργασιών.

Η μετεγκατάσταση από το Παλιολάμπετο στο Λαμπέτι δεν είναι γνωστό πότε έγινε. Πάντως, μεγάλες μετακινήσεις από τα ορεινά προς τα πεδινά και ίδρυση νέων χωριών στην περιοχή έγιναν μετά την επανάσταση του 1821 (Λασταίικα, Γρανιτσαίικα, Χάβαρι κλπ.). Επίσης, οι καμπάνες και κάποιες εικόνες στην κεντρική εκκλησία του Αγ. Νικολάου έχουν κατασκευαστεί τη δεκαετία του 1830 (βλ. παρακάτω στο κεφ. Εκκλησίες). Η καλύτερα διατηρημένη από τις παλιές βρύσες του χωριού, του Παπα-Νικολάκη, φέρει το όνομα του κατασκευαστή. Πρόκειται για τον ιερέα και πρόκριτο τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, Νικόλαο Γεωργακόπουλο. Όλα αυτά δείχνουν ότι το Λαμπέτι μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση τα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση.

Μετά την απελευθέρωση η καλλιέργεια της σταφίδας αναπτύχθηκε πολύ στην περιοχή και γίνονταν πολλές εξαγωγές. Η σταφίδα φορτωνόταν στο λιμάνι του Κατακόλου. Έτσι, τα χωράφια στον κάμπο που ήταν ιδανικά, έκαναν την αλλαγή θέσης του χωριού πολύ βολική, αν όχι επιβεβλημένη. Επίσης, επειδή η σταφίδα χρειαζόταν εργατικά χέρια, εργάτες από τις ορεινές και σχετικά άγονες ορεινές περιοχές της Ηλείας και της Αρκαδίας κατέβαιναν στα πεδινά ίσως εποχιακά στην αρχή, για μόνιμη εγκατάσταση αργότερα. Αυτό φαίνεται και από τον πληθυσμό, ο οποίος σχεδόν διπλασιάστηκε μέσα σε 30 χρόνια, από το 1846 μέχρι το 1879[6].

Ποιοι ήταν οι Λαμπέτηδες που έδωσαν το όνομα στο χωριό;

Σε ένα άρθρο της Κύπριας ιστορικού Νάσας Παταπίου αναφέρεται:

«Όπως πληροφορούμαστε από την έκθεση του Βενετού καπιτάνου Αμμοχώστου Domenigo Trevisan, τουλάχιστον το 1560, στην περιοχή της Φοντάνα Αμορόζα υπήρχε έδρα ακτοφρουράς. Σ? αυτή την έδρα υπηρετούσε ως διοικητής ο Νικόλαος Λαμπέτης με σαράντα δύο ελαφρούς ιππείς. Ο Λαμπέτης ήταν υπεύθυνος μαζί με τους ιππείς του όχι μόνο στην περιοχή της Φοντάνα Αμορόζα, αλλά και στη γειτονική περιοχή της Πόλης της Χρυσοχούς. Η οικογένεια Λαμπέτη καταγόταν από την Πελοπόννησο και μέλη της είχαν λάβει μέρος στην υπεράσπιση της Κύπρου το 1570-1571. Από έναν αυτόπτη μάρτυρα αναφέρεται ότι ο διοικητής Ιωάννης Λαμπέτης είχε πέσει στην υπεράσπιση της Λευκωσίας[7]».

Σύμφωνα με άλλες πηγές, στη Ζάκυνθο υπήρχε χωριό Λαμπέτη, το οποίο φτιάχτηκε από κάποιον Γιάννη Λαμπέτη, έναν από τους Στρατιώτες που ζήτησαν να εγκατασταθούν στη Ζάκυνθο μετά την κατάληψη της Ναυπάκτου από τους Τούρκους το 1499. Μάλιστα η οικογένεια Λαμπέτη γράφτηκε στη «Χρυσή Βίβλο» (librod?oro) το 1580[8].

Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η οικογένεια Λαμπέτη ήταν αρκετά μεγάλη και αποτελούνταν μάλλον από επαγγελματίες στρατιώτες που παρείχαν τις υπηρεσίες τους με ανταλλάγματα, ίσως χωράφια. Αν όμως ασχολούνταν με τη στρατιωτική τέχνη και η αμοιβή τους γινόταν σε γη, έπρεπε να έχουν μαζί τους και γεωργούς για να καλλιεργούν τα χωράφια. Έτσι, κάποιοι από αυτούς βρέθηκαν στη Ζάκυνθο, κάποιοι στην Κύπρο, ίσως και αλλού.

Πληθυσμιακή εξέλιξη[9]

Το 1461-1463           περίπου 110-120 κάτοικοι

Το 1700                      51 κάτοικοι

Το 1846[10]           379 κάτοικοι

Το 1879                      728 κάτοικοι

Το 1889                      795 κάτοικοι

Το 1896                      747 κάτοικοι

Το 1907                      1002 κάτοικοι

Το 1920                      1090 κάτοικοι

Το 1928                      1160 κάτοικοι

Μετά το 1928 η Κοινότητα Λαμπετίου καταργήθηκε και ο πληθυσμός του οικισμού προσμετράται στο Δήμο Λετρίνων ή Πύργου αργότερα.

Διοικητικές μεταβολές[11]

Οι διοικητικές αλλαγές που αφορούν το Λαμπέτι, μετά τη σύσταση του Νεοελληνικού Κράτους, είναι οι παρακάτω:

• Το 1835, συστάθηκε ο Δήμος Λετρίνων του Νομού Αχαΐας και Ήλιδος, με έδρα του τον οικισμό Πύργο.

Στο Δήμο Λετρίνων προσαρτήθηκαν οι παρακάτω οικισμοί:

Σκαφιδιά, Λαμπέτι, Άγιος Γεώργιος, Άγιος Ιωάννης Λετρίνων, Κολύρι, Σκουροχώρι, Μονή Σκαφιδιάς, Βαρβάσαινα και Κούκουρα (σημ. Σαλμώνη).

•  Το 1899 ο Δήμος αποσπάται από το Νομό Αχαΐας και Ήλιδος και υπάγεται στο Νομό Ηλείας.
• Το 1909 ο Δήμος αποσπάται από το Νομό Ηλείας και υπάγεται στο Νομό Αχαΐας και Ήλιδος.
• Το 1912 ο οικισμός Λαμπέτι αποσπάται από το Δήμο και ορίζεται έδρα της Κοινότητας Λαμπετίου.
• Το 1928 ο οικισμός Λαμπέτι αποσπάται από την Κοινότητα Λαμπετίου και προσαρτάται στο Δήμο Λετρίνων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα υπόλοιπα χωριά που παλιότερα αποτελούσαν το Δήμο Λετρίνων παρέμειναν αυτόνομες Κοινότητες. Το Λαμπέτι εντάχθηκε στο Δήμο με τη συμφωνία να δώσει νερό στον Πύργο με αντάλλαγμα να τοποθετηθούν βρύσες στο χωριό και να ηλεκτροφωτιστούν οι δρόμοι[12].

• Το 1930 ο Δήμος αποσπάται από το Νομό Αχαΐας και Ήλιδας και υπάγεται στο Νομό Ηλείας.
• Το 1961 ο οικισμός Λαμπέτι του Δήμου Λετρίνων καταργείται και προσαρτάται στον οικισμό Πύργος του Δήμου.

Ιστορικά στιγμιότυπα

Οι αρματολοί Δήμος Σουλιμιώτης (ο οποίος διακρίθηκε στην υπεράσπιση του Ναυπλίου από τους Τούρκους για λογαριασμό των Βενετών το 1715), Θανασάς και Χρόνης σκοτώνονται στο Λαμπέτι μετά από 8ωρη μάχη από τους Τούρκους.

Πολλοί Λαμπεταίοι συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821 και διακρίθηκαν για τη γενναιότητά τους. Κάποιοι από αυτούς τιμήθηκαν αργότερα από το ελληνικό κράτος για την προσφορά τους με αριστεία. Οι παρακάτω « Για την Ελευθερία, την Πίστη και την Πατρίδα, πολέμησαν σε μάχες του Αγώνα», όπως αναφέρεται στο μνημείο που έχει ανεγερθεί στο χώρο μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου.:

Βασιλόπουλος Αναστάσιος

Γεωργακόπουλος Νικόλαος, ιερέας

Δρακόπουλος Κων/νος, ιερέας

Καραγιάννης Ανδρέας

Καρακίτσος Γεώργιος

Καρακίτσος Χρυσανθάκης

Κλαφουτζής Αθανάσιος

Κολόκας Αποστόλης

Μετζελόπουλος Παναγιώτης

Μπενιζέλος Παναγιώτης

Μπουγάς Αναστάσιος

Μπουγάς Σταύρος

Μπουγάς Χριστόδουλος

Μυρμιγκόπουλος Γεώργιος

Παπαδόπουλος Αναγνώστης

Πέπας Αργύρης

Πέπας Παναγιώτης

Πικάγιος Νικόλαος

Ρουμελιώτης Διονύσιος

Σαργέντης Παναγιώτης

Σπυρόπουλος Ιωάννης, αξιωματικός

Σπυρόπουλος Νικόλαος

Τερζής Γεωργάκης

Εικόνα 3: Το μνημείο που έχει ανεγερθεί μπροστά από τον Άγιο Νικόλαο

Εκκλησίες

Στο βορειοδυτικό άκρο του χωριού, δίπλα στο δρόμο για το Παλιολάμπετο, είναι χτισμένος ο Ναός του Αγίου Νικολάου.

Είναι ρυθμού βασιλικής με τρούλο και χτισμένος με πέτρα. Λέγεται ότι χτίστηκε σε κτήμα που δώρισε για το σκοπό αυτό ο ιερέας Γεωργακόπουλος Νικόλαος (παπα-Νικολάκης), από τους πρώτους πρόκριτους μετεπαναστατικά.

Σύμφωνα με την παράδοση, τα μάρμαρα από το Ναό των Αγίων Θεοδώρων στο Παλιολάμπετο τοποθετήθηκαν μπροστά από το ιερό, ενώ τα υπόλοιπα χρησιμοποιήθηκαν στο χτίσιμο του Ναού του Αγίου Νικολάου του Πύργου[13].

Λέγεται ότι το ναό έχτιζαν Ηπειρώτες χτίστες (πετράδες) για αρκετούς μήνες και όταν έφτασαν περίπου στη μέση, έφυγαν νύχτα εγκαταλείποντας την εργασία τους, επειδή είχαν βρει θησαυρό στα ερείπια των Αγίων Θεοδώρων, απ? όπου κουβαλούσαν μάρμαρα και άλλα υλικά. Αφού πήραν το θησαυρό εξαφανίστηκαν χωρίς να πάρουν χρήματα για την μέχρι τότε δουλειά τους. Η ανέγερση του ναού ολοκληρώθηκε από χτίστες από τα Λαγκάδια της Αρκαδίας, με υλικά που κουβαλούσαν από τον Κορακόβραχο, περιοχή δυτικά του Λαμπετίου, με τα βασταγούρια (γαϊδούρια)[14].

Εικόνα 4: Ο Ι.Ν. Αγίου Νικολάου στο Λαμπέτι

Πότε χτίστηκε ο ναός δε γνωρίζουμε, αλλά από κάποια στοιχεία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αυτό έγινε τα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση.

Σε κάποιες εικόνες του τέμπλου αναγράφονται οι χρονολογίες 1833 και 1837.

Εικόνα 5:Τμήμα της εικόνας του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου από το τέμπλο του Αγ. Νικολάου, στο οποίο αναγράφεται: "δια δαπάνης Νικολάου Σιβοπούλου, 1833 - Αύγουστος - 19....

Οι δυο καμπάνες στο καμπαναριό έχουν κατασκευαστεί το 1830 και το 1832, ενώ η Τρίτη είναι μεταγενέστερη.

Εικόνα 6: Οι 3 καμπάνες στο καμπαναριό του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου

Έχει διασωθεί το παλιό αντιμήνσιο[15] της εκκλησίας, το οποίο αναγράφει ότι χαλκογραφήθηκε στο Λιβόρνο (πόλη της Ιταλίας) το 1837.

Εικόνα 7: Το παλιό αντιμήνσιο του Αγίου Νικολάου

Στην τελευταία μεγάλη επισκευή του ναού αποκαλύφθηκε ένα μυστικό της δόμησης του ναού. Οι κολόνες και τα θεμέλια του ναού στη βάση τους, στα θεμέλια, είχαν εκτός από τα άλλα δομικά υλικά και ξύλα. Αυτό εξηγήθηκε από τους ειδικούς ότι έγινε για να εξασφαλιστεί η στήριξη του οικοδομήματος, επειδή ο τόπος έχει πολλή υγρασία.

Το Ιερό Ησυχαστήριο του Αγίου Γεωργίου Λαμπετίου βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης του Πύργου, σε πανοραμική θέση με θέα το Ιόνιο Πέλαγος, δίπλα στον Κορακόβραχο[16]. Παλαιότερα ήταν ένα μικρό εξωκκλήσι το οποίο μετέτρεψε σε Γυναικείο Ησυχαστήριο ο μακαριστός Μητροπολίτης Ηλείας ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ το 1970[17]. Οι Λαμπεταίοι το ονομάζουν Παλιαγιώργη.

Εικόνα 8: Ο Παλιαγιώργης

Στα όρια με το Κολύρι βρίσκεται το ξωκκλήσι του Αγ. Γεωργίου, γνωστό σαν Αγιωργάκης.

Η Ιερά Μονή της Παναγίας Κρεμαστής βρίσκεται όρια με το χωριό Λάνθι.

Στέκεται επιβλητική και εντυπωσιάζει με τον όγκο της σαν να είναι κρεμασμένη στο βράχο. Πριν από 800 χρόνια κάτοικοι της περιοχής έβλεπαν τα βράδια σε μια τρύπα του βράχου ένα φως. Κρέμασαν με σχοινί κάποιον, ο οποίος βρήκε την εικόνα της Παναγίας αιωρούμενη.

Η μονή εορτάζει κατά την 23η Αυγούστου. Χιλιάδες προσκυνητές την παραμονή κατά τον Εσπερινό και κατά την ημέρα της εορτής, συρρέουν για να προσκυνήσουν την Θεομήτορα. Η μονή δέχεται χιλιάδες προσκυνητές και κατά την διάρκεια όλου του χρόνου. Από τον εξώστη της εκκλησίας ο επισκέπτης θα δει όλη την ομορφιά της γης της Ηλείας μέχρι το δάσος της Φολόης και την μεγαλοπρέπεια του Ερυμάνθου[18].

Εικόνα 9: Η Ι. Μονή Παναγίας Κρεμαστής. Φωτογρ. από http://www.imilias.gr

Ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, κοντά στην Εθνική Οδό, χτίστηκε με δωρεά των Ανδρέα - Αδαμαντίας Βενιζέλου και των αδερφών Χριστόπουλου, ομογενών στην Αμερική, σε οικόπεδο το οποίο ήταν κι αυτό δωρεά του Χρήστου Βενιζέλου[19].

Εικόνα 10: Ο Ι.Ν. Ζωοδόχου Πηγής. Φωτ. από http://labetifolkmuseum.blogspot.gr

Κοντά στο χωριό υπάρχει, επίσης, το ξωκλήσι του Αγίου Σπυρίδωνα.

Το σχολείο

Με υπουργική απόφαση της 9-11-1889 συστάθηκε Δημοτικό Σχολείο Αρρένων στο Λαμπέτι[20].

Αργότερα, το 1892, με υπουργική απόφαση χορηγήθηκε άδεια για τη σύσταση ιδιωτικού δημοτικού σχολείου τεσσάρων τάξεων στο Λαμπέτι στη Διαμάντω Ν. Καρακίτσου.[21]

Φαίνεται ότι Δ.Σ. Αρρένων δε λειτούργησε αμέσως μετά την ίδρυσή του και γι? αυτό η Δ. Καρακίτσου προχώρησε στην ίδρυση ιδιωτικού σχολείου.

Τα παλιότερα βιβλία που έχουν σωθεί από το Δημοτικό Σχολείο Αρρένων Λαμπετίου βρίσκονται στο παράρτημα των Γενικών Αρχείων του Κράτους, στον Πύργο[22].

Μπορούμε βάσιμα να πούμε ότι το δημόσιο σχολείο πρωτολειτούργησε το 1896. Τη χρονιά εκείνη φαίνεται από το Μαθητολόγιο (το παλιότερο που έχουμε) ότι οι εγγραφές ξεκίνησαν το Δεκέμβριο του 1896[23], αρκετά αργότερα απ? ότι θα έπρεπε. Το συγκεκριμένο σχολικό έτος ξεκίνησε καθυστερημένα και δεν τελείωσε ποτέ.

Όπως μας πληροφορεί ο τότε δάσκαλος Ε. Γρηγορόπουλος κλήθηκε ως έφεδρος ?ίνα δια των ασθενών του δυνάμεων υπερασπίσει την τιμήν της φιλτάτης Πατρίδος? στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και ?δεν ενεργήθησαν αι θεριναί εξετάσεις?.

Στην αρχή (το 1896) λειτούργησε σχολείο αρρένων, στο οποίο όμως φοίτησαν και κορίτσια. Την πρώτη χρονιά 1, την επόμενη 4 και 24 το σχ. έτος 1898-1899. Την τελευταία χρονιά που φοίτησαν κορίτσια στο Δ.Σ. αρρένων (1900-1901) οι μαθήτριες ήταν 17.

Ο αριθμός των μαθητών κυμαινόταν από 70 μέχρι 110 (το έτος 1913-1914), ενώ δάσκαλος για πάνω από 30 χρόνια (μέχρι τουλάχιστον το 1930), ήταν ο Ε Γρηγορόπουλος.

Εικόνα 11: Απόσπασμα από το μαθητολόγιο του 1896-1897 όπου φαίνεται η σημείωση του δασκάλου για τη διακοπή μαθημάτων λόγω επιστράτευσή του.

Το 1901 ξεκίνησε τη λειτουργία του το ?Δημοτικόν Σχολείον θηλέων εν Λαμπετίω? με 58 μαθήτριες και δασκάλα την Αγγελική Αναργύρου, η οποία παρέμεινε για δυο χρόνια. Οι επόμενες δασκάλες ήταν η Ειρήνη Φωτοπούλου (1903-1906), η Ελένη Πετράκη (1906-1916), η Χαρίκλεια ? (1916-1923) και η Ευθυμία Κοκκαλιάρη (1923-1929).

Το μαθητικό δυναμικό ήταν σταθερά πάνω από 60 μαθήτριες (έφτασαν τις 74 το 1912-13), μέχρι και τη συνένωση των δύο σχολείων, αρρένων και θηλέων, στο μικτό 2/τάξιο Δημοτικό Σχολείο Λαμπετίου, το 1929.

Πριν την κατασκευή του διδακτηρίου (μέχρι το 1930), τα Σχολεία λειτουργούσαν σε σπίτια που ήταν μισθωμένα από το κράτος για το σκοπό αυτό.

Το οικόπεδο στο οποίο χτίστηκε το Σχολείο, επιφάνειας περίπου 1.000 τ.μ. περίπου αγοράστηκε από τη Σχολική Εφορεία το 1927 από τα παιδιά του Κων. Αθανασακόπουλου, Διονύσιο, Αθανάσιο, Κονδύλω και Ρωξάνη, αντί 2.700 δραχμών[24].

Οι κάτοικοι του Λαμπετίου για την κατασκευή του προσέφεραν, εκτός από προσωπική εργασία και διάφορα υλικά, 61.000 δραχμές προερχόμενες από εράνους. Η κρατική δαπάνη ανήλθε στις 244.000 δραχμές περίπου.

Το 1932 αγοράστηκε οικόπεδο 675 τ.μ. αντί 7.200 δραχμών συνεχόμενο προς τα δυτικά του προαυλίου του Σχολείου, για να χρησιμοποιηθεί σαν σχολικός κήπος.

Το Σχολείο λειτούργησε ως 2/θέσιο μέχρι το 1947, όταν και έγινε 3/θέσιο. Για να μπορέσει να λειτουργήσει με τρεις δασκάλους μια αίθουσα χωρίστηκε πρόχειρα.

Το Δεκέμβριο του 1961 τελείωσε η κατασκευή ακόμη μιας αίθουσας διδασκαλίας και το Σχολείο λειτούργησε από το 1962 σαν 4/θέσιο.

Σήμερα δεν υπάρχει σχολικός κήπος, αλλά υπάρχουν 5 αίθουσες διδασκαλίας στο κυρίως κτίριο και στο προαύλιο έχουν τοποθετηθεί δυο προκατασκευασμένες αίθουσες στις οποίες στεγάζονται το Νηπιαγωγείο και μια τάξη του Δημοτικού.

Εικόνα 12: Το 8ο Δημ. Σχολείο Πύργου σήμερα

Ύδρευση

Στο χωριό υπήρχαν πέτρινες χτιστές βρύσες, απ? όπου με στάμνες-βύκες έπαιρναν νερό για τις ανάγκες τους οι κάτοικοι.

Η πιο γνωστή είναι η βρύση του παπα-Νικολάκη, η οποία υπάρχει και σήμερα. Το νερό έβγαινε από δύο μεριές, από τη μία (από τον ένα κάνταλο) «έπιαναν» νερό οι κάτοικοι, κυρίως οι γυναίκες, και από την άλλη το νερό έπεφτε σε γούρνα, απ? όπου έπιναν νερό τα ζώα.

Εικόνα 13: Η βόρεια πλευρά της βρύσης του Παπανικολάκη

Εικόνα 14: Η ανατολική πλευρά της βρύσης του Παπανικολάκη

Άλλη τέτοια βρύση στην ανατολική πλευρά του χωριού ήταν το Μπιζάνι και ανατολικότερα η Παλιόβρυση. Νότια του χωριού βρισκόταν η βρύση της Τούρκας.

Εικόνα 15: Ό,τι έχει απομείνει από τη βρύση Μπιζάνι

Τα νερά από τις πηγές του Ζεφυρολάγκαδου με αγωγό συγκεντρώνονταν σε δεξαμενή γνωστή σαν Νερομάνα και από εκεί διοχετεύονταν για την ύδρευση του Πύργου.

Εικόνα 16: Ό,τι έχει απομείνει από την παλιά Νερομάνα

Υπάρχει και δεύτερη Νερομάνα, όπου τα νερά έρχονταν με χτιστό αγωγή από την περιοχή Άμπουλας και από εκεί υδρευόταν το δυτικό μέρος του χωριού και ο Πύργος. Δίπλα σε αυτή υπάρχει άνοιγμα όπου παλιά υπήρχε υπόγεια σήραγγα που οδηγούσε στο νεκροταφείο. Σήμερα η σήραγγα αυτή έχει βυθίσει και σκεπαστεί.

Εικόνα 17: Η Νερομάνα

Τοποθεσίες

Άμπουλας, Γεράμπελα, Παλιολάμπετο, Αγκινάρα, Αϊ-Λιας[25], Κεραμίδα[26], Χαράδρα της Βόλας, Αραπόλακα, Μάραθος.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Το Λαογραφικό Μουσείο

Το Λαογραφικό Μουσείο Λαμπετίου στεγάζεται στο ισόγειο του κτιρίου  του Πνευματικού κέντρου. Το κτίριο αυτό καθώς και ο παρακείμενος ναός της Ζωοδόχου Πηγής κτίστηκαν με δωρεές των Ανδρέα - Αδαμαντίας Βενιζέλου και των αδερφών Χριστόπουλου ομογενών στην Αμερική, σε οικόπεδο το οποίο ήταν κι αυτό δωρεά του Χρήστου Βενιζέλου.

Εικόνα 18: Το κτίριο του Πνευματικού Κέντρου, όπου στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο. Φωτ. από http://labetifolkmuseum.blogspot.gr/

Ανήκουν και τα δύο στην Μητρόπολη Ηλείας αλλά τα διαχειρίζεται η ενορία[27].

Θρύλοι και δοξασίες

Στην περιοχή Άμπουλας, τόπο με πολλά νερά, στην περίοδο της τουρκοκρατίας υπήρχε ένα μεγάλο κεφαλόβρυσο. Εκεί πνίγηκε ένα τουρκόπουλο. Ένας Τούρκος αξιωματούχος της περιοχής διέταξε να κλείσουν το κεφαλόβρυσο. Για να το καταφέρουν χρησιμοποίησαν ένα μεγάλο λέβητα και μαλλί προβάτου. Ο λέβητας είχε 42 χερούλια. Το νερό τότε άρχισε να αναβλύζει από πολλά σημεία σχηματίζοντας αμπούλες. Από τότε η περιοχή ονομάστηκε Άμπουλας.

Σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα μέρη όπου οι κάτοικοι πίστευαν ότι βγαίνουν νεράιδες και ξωτικά.

Στο Λαμπέτι έλεγαν ότι ?κρατάει? στην ελιά του Τζόρλα, μια υπεραιωνόβια ελιά που βρισκόταν κοντά στο σημερινό ελαιοτριβείο και απέφευγαν όλοι να περάσουν από κει μόνοι τους, ιδίως τις νυχτερινές ώρες.

Για το γεφύρι της Βόλας έλεγαν κάποιοι ότι όταν περνάνε από αυτό νιώθουν να τους ακολουθούν δαίμονες ή νεραϊδικά.

Στην περιοχή της Τράσας, κοντά στην πηγή Τούρκα, πριν 80-90 χρόνια, ένας αγρότης περνώντας από εκεί με το άλογό του, ένιωσε πολύ άβολα όταν το άλογό του χωρίς να υπάρχει προφανής λόγος σηκώθηκε στα δυο του πόδια και δεν προχωρούσε[28]. Πίστευαν ότι κι εκείνο το σημείο ?κρατάει?.

Έθιμα

Γάμος: Παραμονές του γάμου φόρτωναν σε φορτηγό (παλιότερα σε κάρο) τα προικιά και τα περιέφεραν πρνώντας από την αγορά του χωριού, εκθέτοντας τα καλύτερα από αυτά και τα πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού. Την ημέρα του γάμου με όργανα και τραγούδια συνόδευαν τη νύφη στην εκκλησία.

«Κάτω στον κάμπο τον πλατύ

κοιμάται η κόρη μοναχή

κοιμάται και ονειρεύεται

βλέπει κι αρραβωνιάζεται.

Βλέπει σε πύργο κι έμπαινε

σε περιβόλι κατέβαινε.

Βλέπει ποτάμια με νερό,

ξήγα το μάνα μου τ? όνειρο.

Ο πύργος είναι παιδάκι μου ο άντρας σου

το περιβόλι ο γάμος σου,

τα δυο ποτάμια με νερό

κρασί για το συμπεθεριό».

Μετά το μυστήριο η νύφη πήγαινε στο σπίτι του γαμπρού, όπου την περίμενε η πεθερά κρατώντας το εικόνισμα κι ένα κουταλάκι με ζάχαρη, για να περάσουν γλυκιά ζωή.

Εικόνα 19: Γάμος Χαράλαμπου και Παναγιώτας Πλαστουργού το 1956

Βάφτιση: Μετά το μυστήριο της βάφτισης ο νονός έβγαινε από την εκκλησία και σκόρπιζε κέρματα στην αυλή της εκκλησίας και έτρεχαν τα παιδιά να μαζέψουν όσο περισσότερα μπορούσαν.

Οι γονείς έπαιρναν τα λαδωμένα ρούχα του μωρού και τα έπλεναν στο ποτάμι για να φύγει κάθε κακό.

Εικόνα 20: Βάφτιση στο Λαμπέτι το 1959

Κηδείες: Ξενυχτούσαν το βράδυ το νεκρό λέγοντας διάφορα μοιρολόγια:

«Ήρθε η ώρα για να φύγω,

δε μπορώ να μείνω πια.

Να αποχαιρετήσω τη συγγένεια

κι όλη μου τη γειτονιά.

Στο καλό να πας.

Από ψηλά να γκρεμιστείς

και χαμηλά να πέσεις.

Σαν το γυαλί να ραϊστείς

σαν το κερί να λιώσεις.

Στον ίσκιο του βασιλικού

στον ίσκιο του βάλσαμου

έπεσε ο ???? να κοιμηθεί,

δεν θέλει να ξυπνήσει.

Μιλάτε στο ταιράκι του

για να τον εξυπνήσει.

Μιλάτε στη συγγένεια του

για να τον εξυπνήσουν».

Πανηγύρια: Στις 23 και 24 Ιουνίου (παραμονή κι ανήμερα) γιόρταζαν το πανηγύρι τ? Αϊ-Γιαννιού του Ριγανά.

Μέρες πριν είχαν μαζέψει ρίγανη, την είχαν ξεράνει στον ήλιο και το πρωί της γιορτής, πριν βγει ο ήλιος, την πήγαιναν στην εκκλησία να τη διαβάσει ο παπάς.

Τα δυο βράδια οι Λαμπεταίοι μαζεύονταν στην πλατεία του χωριού και γλεντούσαν μέχρι το πρωί με όργανα.

Εικόνα 21: Γλέντι στο Λαμπέτι κάπου τη δεκαετία του '60. Η φωτογραφία προέρχεται από το http://www.lampeti.gr/

Απόκριες: Άναβαν φωτιές και χόρευαν ντυμένοι ?μπούλες? (μασκαράδες) μέχρι το πρωί. Μερικοί ανέβαιναν στα γαϊδούρια κρεμώντας κουδούνια και γύριζαν όλο το χωριό, ακολουθούμενοι από μπούλες.

[1] Βασ. Παναγιωτόπουλος: «ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (13ος-18ος ΑΙΩΝΑΣ)», σελ 224. Αν υπολογίσουμε κατά μέσο όρο για κάθε οικογένεια 4 μέλη, μιλάμε για 120 κατοίκους, περίπου.

[2] http://www.lithoksou.net/p/onomateponyma-ton-albanon-arbaniton-tis-boreiodytikis-peloponnisoy-ton-15o-aiona-2009

[3] Βασ. Παναγιωτόπουλος ό.π. σελ 273. Σε αυτήν την απογραφή του 1700 (περίοδος φραγκοκρατίας ανάμεσα στην πρώτη και δεύτερη τουρκοκρατία) στο Λαμπέτι φαίνεται να κατοικούν 13 οικογένειες με 51 μέλη συνολικά.

[4] Γεώργίου Παπανδρέου: Η ΗΛΕΙΑ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ,σελ. 120.

[5] ό.π. σελ 120-121.

[6] Βλ. παρακάτω Πληθυσμιακή εξέλιξη

[7] http://www.parathyro.com/

[8] http://pampalaia.blogspot.gr/2011_05_01_archive.html

[9] Για την απογραφή 1461-1463 βλ. υποσημ. 1 και γι? αυτήν του 1700 βλ. υποσημ. 3. Οι απογραφές μετά το 1879 προέρχονται από την ιστοσελίδα: http://www.eetaa.gr/metaboles/apografes.html

[10] http://anemi.lib.uoc.gr/

[11] http://www.eetaa.gr:8080/metaboles

[12] http://www.lampeti.gr

[13] Πληροφορία που αφηγείται ο εφημέριος του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Λαμπετίου, Πατέρας Διονύσιος Μιχαλόπουλος.

[14] Από αδημοσίευτη εργασία της δασκάλας Μαριάννας Μπουγά.

[15] Το Ιερό Αντιμήνσιο αντικαθιστά την Αγία Τράπεζα και χωρίς αυτό Θεία Λειτουργία δεν τελείται. http://agiameteora.net/index.php/gerontes-tis-epoxis-mas/3925-to-ero-ntiminsio.html

[16] Από τους κατοίκους ονομάζεται Παλιαγιώργης.

[17] http://wikimapia.org

[18] http://www.imilias.gr/monastiria/gynaikeies-mones/121-moni-panagia-kremasti.html

[19] http://labetifolkmuseum.blogspot.gr/2014/04/blog-post_5.html

[20] ΦΕΚ 277/11-11-1889.

[21] ΦΕΚ 445/16-12-1892.

[22] Μαθητολόγια και Γενικοί Έλεγχοι.

[23] Οι εγγραφές συνεχίστηκαν και τον Ιανουάριο του επόμενου έτους, όπως φαίνεται από το Μαθητολόγιο του Δημ. Σχολείου Αρρένων Λαμπετίου.

[24] Τα στοιχεία για το οικόπεδο και το κτίριο προέρχονται από το αρχείο του 8ου Δημ. Σχολείου Πύργου.

[25] Εκεί βρίσκεται Το δέντρο του Αϊ-Λια, υπεραιωνόβιος πλάτανος με περίμετρο κορμού 7 μέτρα περίπου. Λέγεται ότι είναι το μεγαλύτερο δέντρο της Ηλείας. Σύμφωνα με την παράδοση στο δέντρο αυτό ξεπέζεψε ο Κολοκοτρώνης και ήπιε νερό από την πηγή που βρίσκεται δίπλα (από αδημοσίευτη εργασία της δασκάλας Μαριάννας Μπουγά).

[26]Στην περιοχή αυτή, προς το χωριό Άγιος Γεώργιος, παλιά έφτιαχναν κεραμίδια.

[27] http://labetifolkmuseum.blogspot.gr/2014/04/blog-post_5.html

[28] Το περιστατικό αφηγήθηκε πριν από μερικά χρόνια η 90χρονη τότε Πούλια Πλαστουργού-Μιχέλη για τον πατέρα της.